Rýnt í faraldur COVID-19 á Íslandi
2020-09-03
Vísindamenn frá Háskóla Íslands, Embætti Landlæknis og Landspítala hafa unnið að gerð spálíkans um líklega þróun COVID-19 faraldursins á Íslandi að beiðni Sóttvarnalæknis.
Embætti landlæknis og Almannavarnadeild ríkislögreglustjóra halda úti covid.is. Þar er haldið utan um ýmsar upplýsingar varðandi faraldurinn og er síðan uppfærð daglega. Á síðunni má meðal annars finna tölulegar upplýsingar og gildandi takmarkanir.
Í upphafi fyrstu bylgju faraldursins smitaðist töluverður fjöldi einstaklinga erlendis en fyrsta slíka smitið greindist á Íslandi þann 28. febrúar 2020. Fyrsta innanlandssmit fyrstu bylgju greindist svo 4. mars 2020. Fyrsta innanlandssmitið í annari bylgju greindist 23. júlí 2020. Takmörkun samkoma við 100 manns var innleidd á áttunda degi annarrar bylgju en á tólfta degi í fyrstu bylgju, sem er fjögurra daga munur. Þessi skjótu viðbrögð ásamt því að samkomur voru þá þegar takmarkaðar við 500 manns gætu hafa haft áhrif á þróun faraldursins.
Hér að neðan byrjum við á því að bera saman nýgengi smita á Íslandi og á Norðurlöndunum, en hægt er að skoða nýgengi ólíkra landa hér undir flipanum Tíðni. Þar á eftir birtum við spá um þróunina hérlendis næstu þrjár vikur og mat á smitstuðlinum. Einnig birtum við spár fyrir valin lönd til samanburðar. Hér má nálgast spár varðandi fjölda nýrra og uppsafnaðra smita í öðrum löndum.
Nýgengi smita á Norðurlöndunum
Nýgengi (e. incidence) á tilteknum degi er hér skilgreint sem fjöldi nýgreindra einstaklinga með COVID-19 sjúkdóminn í hverju landi sem hafa greinst undanfarna 14 daga á hverja 100.000 íbúa hverju sinni.
Mynd 1 sýnir nýgengi smita á Íslandi og á öðrum Norðurlöndum. Hafa ber í huga að nýgengi á Íslandi er reiknað út frá innlendum smitum, en slík gögn liggja ekki fyrir í öðrum löndum.
Mynd 1. Nýgreind smit miðað við 14 daga á hverja 100.000 íbúa á Norðurlöndunum.
Á myndinni hér að ofan má sjá hvernig nýgengi smita á Íslandi er mun hærra í lok mars og apríl samanborið við nýgengi smita á hinum Norðurlöndunum. Í byrjun ágústmánaðar virðist nýgengi smita aukast aftur á öllum Norðurlöndunum. Hafa skal í huga að mikil greiningarvirkni hefur áhrif á mat á nýgengi og á Íslandi er greiningarvirkni há samanborið við önnur lönd.
Spá um þróun COVID-19 faraldursins
Þróun á Íslandi
Hér að neðan fylgir spá fyrir þróun greindra COVID-19 smita hér á landi næstu þrjár vikurnar. Eins og áður hefur komið fram er munur á framsetningu spár nú og í vor. Við vonum að núverandi framsetning tjái fyrirliggjandi óvissu með skýrari hætti. Í stað þess að sýna líklegri og svartsýnni spá með línum sýnum við nú spábil, sem eru skilgreind með bláum skyggðum svæðum. Dekksta spábilið er reiknað svo að 50% líkur séu á að það innihaldi rétt gildi, 60% líkur fyrir það næst dekksta og önnur spábilin miða við 70%, 80%, 90% og 95% líkur.
Við teljum ekki þörf á að spá fyrir um fjölda spítalainnlagna á þessum tímapunkti. Við munum áfram vakta ástandið og ef gögnin benda til hraðari vaxtar þá verður þörfin á spá fyrir spítalainnlagnir endurmetin. Spáin verður næst uppfærð eftir viku.
Mynd 2 sýnir þróun greindra innanlandssmita á Íslandi frá 23. júlí 2020 og spá fyrir næstu þrjár vikur. Efra grafið sýnir nýgreind smit og neðra grafið sýnir uppsafnaðan fjölda smita. Punktarnir á myndunum sýna raunverulegan fjölda smita samkvæmt nýjustu gögnum.
Mynd 2. Þróun nýgreindra smita og uppsafnaður fjöldi smita á Íslandi: Spá og raunverulegur fjöldi.
Fjöldinn sem greinist með smit sveiflast milli daga og spáin fyrir næstu þrjár vikur endurspeglar það. Næstu þrjár vikur er líklegt að daglegur fjöldi nýgreindra smita verði á bilinu 1 til 5, en gætu orðið hátt í 11, þótt á því séu minni líkur. Í þessari bylgju er uppsafnaður fjöldi 220 smit en eftir þrjár vikur er uppsafnaður fjöldi smita í annarri bylgju líklegur til að vera á bilinu 230 til 290 tilvik en gæti orðið allt að 350. Þetta ræðst af því hversu vel tekst til við að viðhalda opinberum og einstaklingsbundnum sóttvörnum auk mögulegra áhrifa vegna upphafs nýs skólaárs.
Eins og hefur verið raunin bæði í vor og nú getur fjöldi nýgreindra smita sveiflast frá degi til dags. Stundum greinast fá eða engin smit og á öðrum dögum greinast fleiri en tíu. Mynd 3 er hreyfimynd sem sýnir aðra framsetningu á spá um fjölda daglegra smita næstu þrjár vikurnar. Í hverjum ramma myndarinnar má sjá líkindadreifingu fjölda smita á einum tilteknum degi, það er líkurnar á því að það verði engin smit, eitt smit og svo framvegis. Líkurnar á engum smitum hækka frá u.þ.b. 8% í rétt rúmar 20% en við sjáum að alltaf er möguleiki á að mörg smit greinist.
Mynd 3. Líkindadreifing fjölda daglegra smita næstu þrjár vikurnar.
Spár byggðar á tölfræðilíkönum byggjast á því að læra af fyrirliggjandi gögnum og því byggir spáin til næstu vikna á því að aðstæður séu svipaðar. Víða er skólastarf nýhafið og því ljóst að aðstæður munu breytast. Af þeim sökum er erfitt að segja til um hvort vöxturinn haldist stöðugur til lengri tíma og óljóst er hvort við séum á leiðinni upp í langa og stóra bylgju eða á toppnum á lítilli bylgju. Spáin bendir þó til þess að faraldurinn sé á niðurleið ef aðstæður haldast óbreyttar.
Þróun í öðrum löndum
Önnur bylgja virðist vera farin af stað í fjölda landa og er hér hægt að skoða spár okkar um fjölda smita og uppsöfnuð smit í öðrum löndum.
Dæmi um lönd í annarri bylgju
Mynd 4 sýnir þróun greindra smita ásamt spá í Ástralíu og Ísrael. Í Ástralíu virðist önnur bylgja vera stærri en sú fyrri, þótt hún hafi farið hægar af stað. Eins er önnur bylgjan í Ísrael stærri og lengri en sú fyrri. Áhugavert er að bera saman þessar niðurstöður við niðurstöður líkansins fyrir þremur vikum (sjá hér).
Mynd 4. Þróun greindra smita og spá fyrir Ástralíu og Ísrael.
Dæmi um lönd í hægum vexti
Önnur lönd hafa náð tökum á fyrstu bylgjunni en eru núna í hægum vexti. Mynd 5 sýnir að dagleg smit í Þýskalandi og Danmörku virðast vera í hægum en stöðugum vexti, þó sveiflast fjöldi nýgreindra smita milli daga.
Mynd 5. Þróun nýgreindra smita og spá fyrir Danmörk og Þýskaland.
Nýgengi smita annarra landa
Sjá má nýgengi smita hjá ólíkum löndum hér undir flipanum Tíðni. Nýgengi á tilteknum degi er hér skilgreint sem fjöldi nýgreindra einstaklinga með COVID-19 sjúkdóminn í hverju landi sem hafa greinst undanfarna 14 daga á hverja 100.000 íbúa hverju sinni. Mynd 6 ber saman nýgengi smita í Frakklandi og í Þýskalandi.
Mynd 6. Nýgengi smita síðustu 14 daga á hverja 100.000 íbúa í Frakklandi og í Þýskalandi.
Eins og sjá má á mynd 6 eru Frakkland og Þýskaland með keimlíka þróun nýgengis í fyrstu bylgju. Um miðjan júlí fór nýgengið að aukast í báðum löndum og má sjá að nýgengi í Þýskalandi er í hægum vexti en Frakkland er mjög ákveðið á uppleið.
Mynd 7 ber saman nýgengi smita í Bretlandi, Ítalíu og á Spáni.
Mynd 7. Nýgengi smita síðustu 14 daga á hverja 100.000 íbúa í Bretlandi, Ítalíu, Íslandi og Spáni.
Ólík þróun nýgengis er í Bretlandi, Ítalíu, Íslandi og Spáni. Í fyrstu bylgju var hæsta nýgengið á Íslandi og á Spáni. Hafa skal í huga að mikil greiningarvirkni hefur áhrif á mat á nýgengi og á Íslandi er greiningarvirkni há samanborið við önnur lönd. Önnur bylgja er farin af stað hjá báðum löndum en nýgengið er töluvert hærra hjá Spáni og er nýgengi hærra nú en í fyrri bylgjunni. Ítalía hefur náð tökum á faraldrinum eftir fyrstu bylgju og er vöxturinn enn sem komið er hægur. Í Bretlandi var toppur fyrstu bylgju lægri en í hinum tveimur löndunum.
Smitstuðullinn
Rifjum upp að smitstuðullinn segir okkur hvað einstaklingur sem sýkist mun að jafnaði smita marga aðra. Ef smitstuðullinn er tveir mun hver og einn að jafnaði sýkja tvo aðra, sem sýkja tvo aðra og svo koll af kolli, margumtalaður veldisvísisvöxtur. Ef smitstuðullinn er hins vegar nægilega lágur (vel undir einum) mun hver og einn að jafnaði smita færri en einn annan og faraldurinn því deyja út.
Mynd 8 sýnir þróun smitstuðulsins frá upphafi fyrstu bylgju fram til dagsins í dag (Aðferðir á bak við útreikninga má nálgast hér). Á myndinni eru nokkrar lykildagsetningar merktar sérstaklega:
- 16. mars: samkomur takmarkaðar við 100 manns
- 24. mars: samkomur takmarkaðar við 20 manns
- 4. maí: fjöldatakmarkanir rýmkaðar í 50 manns og tilslakanir á samkomum og skólahaldi
- 15. júní: fjöldatakmarkanir rýmkaðar í 500 manns. Farþegum sem koma til landsins er gefinn kostur á að fara í sýnatöku vegna COVID-19 fremur en að sitja 14 daga í sóttkví
- 31. júlí: samkomur takmarkaðar að nýju við 100 manns ásamt því að “2-metra reglan” er ekki lengur valkvæð heldur skylda
Á tímabilinu voru einnig gerðar frekari tilslakanir á samkomubanni þar sem fjöldamörk á samkomum hækkuðu í 200 frá 50 (25. maí). Ásamt því tóku í gildi fyrirmæli um heimkomusmitgát gildi 13. júlí. Þann 19. ágúst fengu farþegar sem koma til Íslands val um að fara í tvær sýnatökur vegna COVID-19 með 5 daga sóttkví á milli eða sitja í 14 daga sóttkví. Sjá má nánari lýsingu á aðgerðum hérlendis á vef covid.is.
Mynd 8. Smitstuðull.