Rýnt í faraldur COVID-19 á Íslandi
2020-10-09
Vísindafólk frá Háskóla Íslands, embætti landlæknis og Landspítala hafa unnið að gerð spálíkans um líklega þróun COVID-19 faraldursins á Íslandi að beiðni sóttvarnalæknis.
Embætti landlæknis og almannavarnadeild ríkislögreglustjóra standa að baki covid.is. Þar er haldið utan um ýmsar upplýsingar varðandi faraldurinn og er heimasíðan uppfærð daglega. Á síðunni má finna tölulegar upplýsingar og gildandi takmarkanir.
Hér að neðan birtum við rýni um þróun smitstuðulsins ásamt þróun greindra COVID-19 smita hér á landi.
Smitstuðull
Smitstuðullinn utan sóttkvíar á Íslandi er hár núna eða um 3 (líkindabil 1,6 – 6,0), sjá mynd 1. Það bendir til að veiran hafi náð að dreifa sér stjórnlaust og því var tímabært að grípa til aðgerða. Miðað við stöðuna núna má gera ráð fyrir að nokkur fjöldi hafi smitast síðustu daga og muni greinast á næstu dögum. Árangur aðgerða verður ekki sýnilegur fyrr en eftir eina til tvær vikur.
Það er mikilvægt að hlutfall greininga í sóttkví fari hækkandi. Það er einnig mikilvægt að samfélagið allt fylgi tilmælum um sóttvarnir þannig að fjöldi greindra einstaklinga utan sóttkvíar lækki. Þannig gætum við séð smitstuðullinn lækka verulega á næstu vikum. Í þeirri stöðu verður hægt að spá um hámark og hvernig bylgjan muni hnigna.
Spáin um þróun fyrstu bylgju varð stöðug um fjórum vikum frá upphafi faraldurs. Segja má að um 1. apríl hafi smitstuðullinn verið að nálgast einn. Eftir það fylgdi bylgjan kúrfu. Hliðstætt gerðist í bylgju 2. Um miðjan ágúst var smitstuðullinn kominn að einum, með fráviki í kringum hópsmit 20. ágúst og hélst rúmlega 1 inní miðjan september. Smitstuðullinn hefði samt þurft að fara undir einn til að ná faraldrinum alveg niður eins og í fyrstu bylgju. Því miður gerðist það ekki.
Með auknum umsvifum í þjóðfélaginu í september náði veiran sér svo á flug með stóru hópsmiti á höfuðborgarsvæðinu í kringum 15. september og við sem samfélag höfum ekki enn náð stjórn á faraldrinum. Nú er smitstuðullinn kominn á þann stað sem skilar sér í veldisvísisvexti ef faraldurinn fær að geysa án þeirra mótvægisaðgerða sem nú eru komnar til framkvæmda.
Mynd 1. Efri mynd: Smitstuðull COVID-19 faraldursins á Íslandi þegar tillit er tekið til hlutfalls einstaklinga sem greinist í sóttkví (hér má nálgast nánari útlistun á aðferðum). Neðri mynd: Fjöldi daglegra greindra smita ásamt sjö daga hlaupandi meðaltali (blá lína).
Hér er gert ráð fyrir að landamærasmit hafi smitstuðulinn núll, smit sem greinist í sóttkví hafi fastan smitstuðul í gegnum allan faraldurinn og að smitstuðullinn fyrir smit utan sóttkvíar sé breytilegur frá degi til dags. Breytilegi smitstuðullinn metur smithraðann í samfélaginu á hverjum tímapunkti og getur því gefið mynd af áhrifum inngripa og samfélagslegri hegðun.
Smitstuðullinn segir okkur hvað einstaklingur sem sýkist mun að jafnaði smita marga aðra. Þegar smitstuðullinn utan sóttkvíar er þrír mun hver og einn að jafnaði sýkja þrjá aðra, sem sýkja þrjá aðra. Ef heildarsmitstuðullinn er hins vegar nægilega lágur (vel undir einum) mun hver og einn að jafnaði smita færri en einn annan og faraldurinn því deyja út. Áhugaverð myndræn framsetning á áhrifum smitstuðulsins á þróun faraldursins má sjá hér í grein Inglesby (2020).
Meðal smitstuðull alls tímabilsins fyrir einstaklinga í sóttkví er metinn 0.6 (95% líkindabil: 0,3-0,8), sem bendir til þess að sóttkví sé mjög öflug sóttvarnaaðgerð.
Heimildir
Inglesby, T.V. (2020). Public Health Measures and the Reproduction Number of SARS-CoV-2. JAMA, 323(21). 2186–2187. doi:10.1001/jama.2020.7878